فتانه

د ۲۰۲۱ کال په سپټمبر کې، د طالبانو له خوا د افغانستان تر نیولو وروسته، د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) د افغانستان روغتیایی سیسټم د "نړیدو په څنډه" وباله، څو میاشتې وروسته ، NPR راپور ورکړ چې طبي کارمندانو ته معاش نه ورکول کیږي او دا چې روغتونونه درمل له لاسه ورکوي او د ناروغانو خونې ګرمولو توان نلري. د ښځو روغتیا پاملرنه په ځانګړې توګه اغیزمنه شوې؛ د میندو او نوي زیږون روغتیا پاملرنه له منځه ځي، وال سټریټ ژورنال (WSJ) د جولای په میاشت کې لیکلي، د "لوږې، د روغتون د کارمندانو د تیښتې او د ښځو د ازادۍ د مخنیوي" پایله ده.

فتانه، چې اصلي نوم یې نه دی، د کابل په یوه خصوصي روغتون کې د نس ناستي ډاکټره ده، په داسې حال کې چې طالبانو په افغانستان کې زیاتره ښځې د روغتیايي کارکونکو په توګه له کار کولو منع کړي دي، فتانې توانیدلې چې کار ته دوام ورکړي، که څه هم هغه وايي چې د دې ډلې واک ته له راستنیدو راهیسې د هغې ژوند په ډیری لارو بدل شوی دی.

د ډاکټر په وینا، د هغې ډیری ناروغان اوس د طالبانو د غړو نوې جوړې شوې میرمنې دي.

فتانه افغان وتنس ته وویل، «زه د طالبانو ډېر غړي وینم چې له ۵۰ کالو څخه زیات عمر لري د ۲۰ یا ۱۸ کلونو له ځوانو ښځو سره واده کوي، " زما لپاره د یوې ښځینه ډاکټرې په توګه، د دې ناروغانو سره چلند کول په ذهني توګه دردناک دي."

د بشري حقونو د سازمانونو په وینا، جبري ودونه یو له هغو فکتورونو څخه دی چې روغتیایی خدمتونو ته د ښځو لاسرسی محدودوي، په ځانګړې توګه د زیږون خدماتو ته، او د ماشوم ودونه په ځانګړې توګه د امیندوارۍ له وخته او نږدې واټن پورې تړاو لري چې مور او ماشوم دواړه د مرګ له خطر سره مخ کوي.

کله چې طالبان د ۲۰۲۱ په اګست کې واک ته راستانه شول، ځینې دا ډله " ۲هم طالبان" په توګه تشریح کوی چې ګمان کیږي د دوی د ۱۹۹۰ لسیزې د واکمنۍ یوه عصري او پراخه نسخه ده، خو فتانه وايي چې طالبان نه دي بدل شوي، هغې لیدلې چې د طالبانو غړي له ډېرو کم عمره نجونو سره واده کوي چې د خپلو لوڼو یا لمسیانو سره ورته وي، په داسې حال کې چې د افغانستان د تنکيو نجونو لپاره لېسې تړل شوي او لوړو زده کړو او کارموندنې ته د ښځو لاس رسی محدود شوی، فتانه وايي دا "خورا ستونزمنه" چې د ښځی "ټول خوبونه له لاسه ورکړي".

هغه وايي، سره له دې چې د فتانې دنده یو څه نورماله بڼه ورکوي، خو د طالبانو د واکمنۍ نښې په هر ځای کې لیدل کېږي، د روغتون ساتونکي، چې پخوا د افغان پوځ غړي وو، د طالب جنګیالیو له خوا ځای پر ځای شوي دي.

فتانه په خپل غږ کې ویره لري، وايي: "د روغتون ښځینه کارکوونکو ته د دوی په نظر داسې ښکاري چې دوی [هغوی] ووژني او د دې لپاره انعام ترلاسه کوي،" "په دې حالت کې هیڅ هیله نشته، ما غوښتل چې زده کړې ته دوام ورکړم، مګر زه نه غواړم دا اوس وکړم.

فتانه وايي، هغه احساس کوي چې نور د جامو د اغوستلو انتخاب نه لري، د می په میاشت کې، د طالبانو مشر د هیواد ښځو ته امر وکړ چې خپل مخونه په عامه توګه پټ کړي.

هغه زیاتوي: ما به هغه جامې اغوستي چې زما خوښېدې، خو اوس زه خپل بدن په بشپړه توګه پوښم ځکه چې زه ویره لرم، زه هره ورځ د روغتون په دروازو کې چې زه کار کوم، طالبان وینم.

په هرصورت، فتانه ټینګار کوي چې هغه یو له نیکمرغه کسانو څخه ده، هغه روغتون چې هغې کې کار کوي د بهرنیو مرستو لخوا تمویل کیږي، او له همدې امله د هغې معاش او دنده نه ده ګډوډ شوې، کله چې طالبانو واک ونیوه او بهرنۍ زېرمې کنګل شوې، ځینو بشپړ وخت ډاکټرانو او نورو روغتیايي کارکوونکو ته معاشونه نه ورکول کېدل، د روان کال په لومړیو کې د سره صلیب نړیوالې کمیټې (ICRC) په ټول افغانستان کې د زرګونو روغتیایي کارکوونکو د معاشونو د ورکړې مسولیت په غاړه واخیست، فاټا د طبي کارپوهانو او کارمندانو د وتلو لپاره سیاسي او اقتصادي وضعیت ملامتوي.

فتانه یادونه کوي: زموږ په روغتون کې د زړه یو جراح پاتې نشو او له هیواده ووت ناروغان یې ژړل، د خبرو په دې پړاو کې، د هغې فکر په چټکۍ سره د ۲۰۲۱ کال د اګست میاشتې ۱۵ ته راګرځي له هغې ورځې چې کابل د طالبانو لاس ته ولوېد، زموږ هیلې او خوبونه ټول ښخ شول، هر ځل چې هغه توره ورځ یادوم سترګې مې له اوښکو ډکې شي.

د رواني روغتیا تاوان

وضعیت خړ پړ ښکاري، خو فتانې ته د بدیل تصور کول ګران دي، هغه پوهیږي چې دنده یې څومره مهمه ده، که زه لاړ شم، څنګه کولی شم د خپلو ناروغانو سره مرسته وکړم؟ 

کله چې ترې وپوښتل شول چې ایا له افغانستانه به ووځي، ځواب ورکوي، زه ښه پوهیږم چې ښځینه ناروغان څومره ښځینه ډاکټرانو ته سخته اړتیا لري.

د طالبانو د ارادې سره چې د یوې داسې ټولنې د جوړولو لپاره چې نارینه او ښځې سره جلا وي، د ښځو روغتیا پالنه یو له هغو څو برخو څخه ده چې د ښځو تعلیم او کار پکې تر یوه حده دوام لري، د طالبانو په وینا، د ښځینه ناروغانو درملنه باید د ښځینه کارکوونکو له خوا وشي، په هرصورت، د نجونو او ښځو په اړه د طالبانو تعلیمي محدودیتونه کولی شي په نږدې راتلونکي کې د وړ ښځینه ډاکټرانو او نورو روغتیایی کارمندانو شمیر اغیزمن کړي، پداسې حال کې چې په ځینو برخو کې اړتیاوې چې ښځې یوازې د نارینه ساتونکو سره سفر کوي روغتیایی خدماتو ته د میرمنو لاسرسی نور هم محدود کړي.

فتانه په خپل ورځني کار کې د دې محدودیتونو ټکان ورکوونکي اغیزې ویني، هغه وايي د هغې ډیری نوي ناروغان د ښوونځي زده کونکي دي چې د ښوونځي له تړل کیدو وروسته یې امید له لاسه ورکړی.

هغه وايي: دا د دغو نجونو لپاره واقعا دردناکه ده، هغه زیاته کړه چې دا په مساويانه توګه د دوی د کورنیو او کارمندانو لپاره سخته ده چې دوی یې ارزوي، موږ هیڅ هم نشو کولی.

په افغانستان کې د طالبانو له راتګ مخکې هم د ښځو د ځان وژنې کچه په ځانګړې توګه لوړه وه، خو رسنیو په پراخه کچه راپور ورکړی چې د طالبانو تګلارو د نجونو پر رواني او رواني هوساینې څه ډول اغېز کړی، په دې هېواد کې طبي متخصصین خبرداری ورکوي چې د دوی په منځ کې د خپګان د زیاتوالي شاهدان دي. ځوانې نجونې لکه څنګه چې فتانه وايي: ښځینه زده کونکي خپل ذهن له لاسه ورکوي، او روغتیایی کارکونکي د بې وسۍ احساس کوي، هغه زیاتوي چې د هغې ښځینه همکاران هم د دوی د خراب شوي رواني روغتیا سره مبارزه کوي.

فتانه وايي: د ښځو په توګه، موږ یوازې ازادي او د زده کړې حق غواړو، که موږ په لوږه کې ژوند وکړو، دا دومره دردناکه نه ده لکه له خپلو حقونو څخه بې برخې او په ویره کې ژوند کوي، دا حالت یو ورو او دردونکی مرګ دی.

سرچینه: د افغان وتنس مرکه